Historia
Joanna Dolecka
26 Gru 2023Ciekawimy się renesansową salą i ludźmi, którzy tworzyli w Chełmnie. O tym i o pieniądzach rozmawiamy z dyrektorem muzeum Adamem Jendryczką
Podczas otwarcia wystawy w Muzeum Ziemi Chełmińskiej, poświęconej rodzinie Piotrowiczów/Fot. JD
15 grudnia 2023 r. chełmnianie i goście, którzy specjalnie przyjechali w tym dniu do miasta, mieli okazję uczestniczyć w wyjątkowych wydarzeniach w Muzeum Ziemi Chełmińskiej: oddaniu po remoncie odrestaurowanej, renesansowej Sali Sądowej i otwarciu wystawy poświęconej artystycznej rodzinie Piotrowiczów (Antoniemu, Janowi i Irenie).
28 grudnia 1233 roku Chełmno otrzymało prawa miejskie. Dokument tzw. przywilej chełmiński, w którym prawa otrzymał również Toruń, nie dotyczył tylko lokacji. Określał on prawo, które stało się wzorcem zakładanych miast i miejscowości w kolejnych stuleciach (225 polskich i europejskich miast, 1364 wsi i osad).
CZYTAJ: Tak magicznie było podczas XVI Nocy Muzeów w Chełmnie [ZDJĘCIA]
To dlatego 2023 rok, w którym mija 790 lat od tego wydarzenia, jest dla Chełmna powodem do świętowania. W obchody 790 rocznicy lokacji Chełmna wpisuje się poznawanie historii ludzi, którzy tworzą ducha tego miasta i budowli, bez których nie sposób wyobrazić sobie jego istnienia.
O przywracaniu renesansowego ducha Sali Sądowej chełmińskiego ratusza i poznawaniu lokalnej historii rozmawiam z Adamem Jendryczką, dyrektorem Muzeum Ziemi Chełmińskiej.
Można powiedzieć, że 15 grudnia 2023 r. to wielki dzień dla muzeum w Chełmnie?
- Tak, jak najbardziej można tak powiedzieć. Zamykamy rok z przytupem - wszak to rok 790-lecia lokacji Chełmna i prawa chełmińskiego. Po trzech latach kończymy prace konserwatorsko-restauratorskie oraz budowlano-instalacyjne w dawnej Sali Sądowej chełmińskiego ratusza. Otwieramy także jedną z ważniejszych wystaw czasowych poświęconą rodzinie Piotrowiczów, chełmińskich artystów malarzy, z jej głównym przedstawicielem Antonim Piotrowiczem. Specjalnie z tej okazji powstała publikacja na ten temat. Myślę, że ten dzień zapamiętamy na długo.
CZYTAJ: Zasłużony dla Miasta Chełmna Władysław Flieger, człowiek spełniony [ZDJĘCIA, FILM]
A tak osobiście dla Adama Jendryczki to był ważny dzień?
- To był niezwykle intensywny, ale i ważny czas dla mnie. Przez ostatni rok mogło nie udać się wiele rzeczy, jednak dzięki zaangażowaniu wszystkich pracowników i współpracowników MZCh, którego mam zaszczyt od 3 lat być dyrektorem, udało się wyjść z tego obronną ręką. Proszę pamiętać, że kultura to praca zespołowa wszystkich mających jej dobro w sercu - za co serdecznie dziękuję. To niezwykłe uczucie móc być częścią historii pisanej tu i teraz dla przyszłych pokoleń. To, co jeszcze jakiś czas temu było nierealne, dziś dzięki naszym staraniom staje się częścią nowej rzeczywistości Chełmna. Możliwość przywrócenia choć skrawka historycznej tożsamości ratusza, daje energię do dalszego działania.
Jak przebiegały prace konserwatorskie?
- Prace zaczęły się w 2021 roku po znalezieniu historycznych materiałów źródłowych, które opisywały wystrój sal chełmińskiego ratusza. Pierwsze działania polegały na zbadaniu sklepienia i ścian dawnej Sali Sądowej oraz jej przedsionka i odpowiedzi na pytanie, czy w ogóle jest sens pisać program konserwatorski i podejmować szeroko zakrojone prace. Dzięki odkrywkom wiedzieliśmy, że możemy przygotowywać dokumentację i szukać źródeł finansowania na to niełatwe zadanie. W 2022 roku przeprowadzone zostały prace konserwatorskie, które prawie w całości sfinansował toruński urząd marszałkowski ze środków programu Ochrony Zabytków dla naszego województwa. Prace te odsłoniły całość wnętrza i pokazały nam skalę trudności, z jakimi się mierzymy (świadomie rozbiliśmy działania na etapy). W międzyczasie podjęliśmy decyzje o poszerzeniu prac w sali o kwestie budowlano-instalacyjne (m.in. elektryka, centralne ogrzewanie, system p. poż.), których głównym źródłem finansowania były środki z miasta Chełmna.
Czyli 2023 rok to już wypatrywanie celu.
- Dzięki tym kompleksowym i zaplanowanym w całości działaniom mogliśmy ze spokojem patrzeć na rok 2023. Ostatni etap to oprócz prac restauracyjnych na sklepieniu i ścianach, sfinansowanych zarówno przez urząd marszałkowski, jak i miasto Chełmno, także wymiana posadzki, na którą materiał pochodzi z oryginalnego okresu budowy sali - prace wykonane dzięki pomocy Starostwa Powiatowego w Chełmnie. Za całość prac odpowiadał kilkuosobowy zespół konserwatorów z panem Krzysztofem Owsianym na czele. Trzyletnie prace związane z dawną Salą Sądową pochłonęły ok. 600 tys. zł. Przywrócenie fragmentu jej tożsamości historycznej pozwala choć trochę poczuć ducha renesansowego Chełmna.
Co dalej z pracami konserwatorskimi i remontem ratusza?
- Plan jest długofalowy. Myślę, że przygotowania dokumentacja pozwala zaplanować remont na kilka ładnych lat do przodu, a to nie wszystko, co chcielibyśmy zrobić. Planowane prace w ratuszu należy rozbić na część zewnętrzną i wewnętrzną budynku. Cała potrzebna dokumentacja na tę zewnętrzną (wymagającą i najwięcej uwagi, i bardzo dużych nakładów pieniężnych) jest gotowa od 2021 roku. Wtedy to wraz z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków przeprowadziliśmy szereg działań pozwalających na przygotowanie programu konserwatorsko-budowlanego, koniecznego do pozyskania niezbędnych decyzji. Te znów dają nam możliwości starania się o środki zewnętrzne. Niestety żaden z wniosków napisanych na pierwszy etap tych prac do tej pory nie uzyskał punktacji, która gwarantowałaby dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na poziomie ustawowych 50 proc. kosztów. A sytuacja jest poważna, bo każdej jesieni i zimy obserwuję coraz większą degradację ratusza - spadający tynk z detalu architektonicznego, kawałki łuszczącej się cegły czy okapników z ostrej blachy.
Jeśli uda się zrobić pierwszy krok w kierunku tej inwestycji (etap początkowy obejmujący prace w przyziemiu i piwnicy to koszt ok. 1 mln zł), liczę, że już łatwiej będzie pozyskać resztę potrzebnych pieniędzy - z uwagi na mechanizm działania programów ministra (całość zaplanowanych prac to ok. 7 mln zł). Wracając na chwilę do wnętrza ratusza, dodam, że najbliższe plany są związane z pracami przy instalacji kanalizacyjnej, wodnej i hydrantowej oraz części centralnego ogrzewania, bez których nie będziemy mogli przeprowadzić kolejnych działań konserwatorsko-restauratorskich na parterze ratusza (drugi etap prac w przedsionku dawnej Sali Sądowej oraz w Sali Tajnych Posiedzeń - to koszt kolejnych kilkuset tysięcy złotych).
Czy do Sali Ślubów wrócą teraz nowożeńcy?
- Jeśli w najbliższym czasie uda się uzyskać pozwolenia i środki na wspomniane wyżej prace z zakresu wodno-kanalizacyjnego, będzie trzeba rozkopać część instalacji pod posadzką z lat 50. i 70. XX w. na parterze ratusza, a to być może będzie wiązało się z zamknięciem ratusza na jakiś czas (do tej pory robiliśmy wszystko, aby nie było przerw w działaniu muzeum i informacji turystycznej). Dlatego kwesta planów związanych z przeznaczeniem poszczególnych sal będzie musiała poczekać do momentu zamknięcia wszystkich prac w całym renesansowym skrzydle na parterze budynku. Czas ten postaramy się spożytkować na przygotowanie koncepcji rozwoju naszej placówki.
CZYTAJ: „Tak malował pan Chagall". Tak malował Michał Mazur [ZDJĘCIA, ARCHIWALNA ROZMOWA Z ARTYSTĄ]
Dlaczego ważne jest poznawanie lokalnej historii, a artystyczna rodzina Piotrowiczów to ludzie, którymi warto się zainteresować?
- Dbałość o to, by nie zapomnieć o lokalnej historii, to jeden z naszych priorytetów w działalności muzeum. Pamięć o postaciach wpisanych w tkankę Chełmna jest dla nas bardzo istotna - zarówno pod względem historycznym, jak i edukacyjnym. W tym roku obchodzimy 100-lecie śmierci Antoniego Piotrowicza - najbardziej płodnego pod względem artystycznym z całej rodziny. Dlatego też zdecydowaliśmy się przypomnieć szerszej publiczności jego dorobek, a także twórczość Jana (ojca) i Ireny (córki) na wystawie czasowej w Sali Mieszczańskiej chełmińskiego ratusza (od grudnia 2023 do lutego 2024 r.). Historię Piotrowiczów, wzbogaconą reprodukcjami namalowanych przez nich obrazów, opowiadamy również w najnowszej książce wydanej przez Muzeum Ziemi Chełmińskiej [autorstwa Anny Soborskiej-Zielińskiej - przyp. red.]. Zapraszamy do Informacji Turystycznej, gdzie mogą Państwo nabyć zarówno publikacje, jak i najnowsze materiały oraz upominki związane z Chełmnem.
Wernisaż wystawy o rodzinie Piotrowiczów i tajemnicza dziewczynka
Podczas wernisażu wystawy „Trzy pokolenia artystów malarzy z Chełmna: Jan, Antoni i Irena Piotrowiczowie” Anna Soborska-Zielińska opowiadała o jej idei, kulisach powstawania i życiu Piotrowiczów w Chełmnie.
Autorka książki przywoływała żywą w mieście pamięć o Antonim, któremu poświęcona jest tablica, jego imię nosi jedna z ulic, a chełmińscy przewodnicy co roku organizują poświęcone artyście Spacerki po Chełmnie. I zaznaczała, że niewiele wiedzieliśmy o jego ojcu – Janie i córce – Irenie. Nowe możliwości poznania historii dały biblioteki cyfrowe, ale też dokumenty w urzędach konserwatorskich i kontakt z konserwatorami, którym Soborska-Zielińska dziękowała.
Cała rodzina Piotrowiczów – Jan, Antoni, Irena urodzili się i zmarli w Chełmnie. Łączyła ich miłość do sztuki, która była też metodą na życie i źródłem zarobku.
Prace Piotrowiczów zachowały się w wielu parafiach i w zbiorach prywatnych. Tych wykonanych przez Antoniego jest najwięcej (najpokaźniejsza kolekcja - 16 obrazów i płaskorzeźba, zgromadzona jest w Muzeum Ziemi Chełmińskiej), a ich rozpoznanie ułatwia to, że przeważnie sygnował swoje działa. Jan zajmował się głównie pozłotnictwem. Tu autorstwo, szczególnie po latach, jest coraz trudniej uchwytne. Irena to dobrze zapowiadająca się malarka, uzdolniona córka Antoniego, której dawał lekcje malarstwa i rysunku w swojej pracowni, w której kształcił również innych uczniów. Zmarła w wieku 23 lat.
Anna Soborska-Zielińska zwracała uwagę na zasługi Piotrowiczów dla rozwoju kultu maryjnego w Chełmnie. W świątyniach w mieście znajdują się obrazy religijne Antoniego i Jana. To Jan ufundował ogrodzenie do Studzienki – kaplicy w Chełmnie, odnowił figurę Matki Bożej Chełmińskiej w Bramce i podarował koronę do cudownego obrazu Matki Bożej. Kiedy zmarł w mieście rozbrzmiewały dzwony z Bramki, co w historii zdarzało się bardzo rzadko.
CZYTAJ: Wspieraj „Czas Chełmna”. To dzięki zrzutce nie musisz płacić za teksty w tym portalu
- Książka jest dedykowana Jerzemu Kałdowskiemu [założyciel i pierwszy dyrektor Muzeum Ziemi Chełmińskiej – przyp. red.]. Osoby te mają wiele wspólnego. Zarówno Antoni jak i Jerzy związani byli z kościołem. Jeden malował obrazy do kościoła, drugi upiększał muzyką liturgię. I to Jerzy Kałdowski jako pierwszy zajął się twórczością Piorowicza – wyjaśniała autorka książki.
W wernisażu uczestniczyła wnuczka Antoniego Piotrowicza, z którą chętnie rozmawiali uczestnicy spotkania.
Wśród reprodukcji zgromadzonych na wystawie szczególną uwagę zwracała kopia portretu dziewczynki z 1890 roku. Piotrowicz namalował ten obraz jako 21-latek, oryginał znajduje się w Muzeum Okręgowym w Toruniu. Warto zobaczyć wystawę w MZCh choćby dla tej tajemnicy.
Podczas otwarcia wystawy w Muzeum Ziemi Chełmińskiej/Fot. JD
Podczas otwarcia wystawy w Muzeum Ziemi Chełmińskiej/Fot. JD
Marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki oraz dyrektor Muzeum Ziemi Chełmińskiej Adam Jendryczka podczas otwarcia dawnej Sali Sądowej/Fot. Rafał Skoczylas
